Schrijvers en literatuur-liefhebbers hebben bij een bezoek aan Londen vaak maar een doel: Charing Cross Road, een straat vol boekwinkels, antiquariaten en speciaalzaken, een kilometer lang….
BOEKWINKEL na boekwinkel; bijna een kilometer lang strekken ze zich uit, op Charing Cross Road in Londen, het mekka voor de literatuurliefhebber en de bibliofiel. Praktisch achter elkaar liggen Zwemmer (kunst en media), Silver Moon (Europa’s grootste vrouwenboekhandel) en Foyles – om in te verdwalen zo groot. Daarnaast zijn er de vele gespecialiseerde boekwinkels, van islam tot science fiction, en de tweedehands zaken.
Maar het aanzien van Charing Cross Road verandert. Na elke periodieke huurverhoging begint de straat steeds meer te lijken op een ordinaire Engelse ABC-lokatie; weliswaar vaak door filialen van boekwinkelketens als Dillons en Waterstone, maar zelfs deze erkennen dat Charing Cross Road z’n karakter dankt aan de individuele boekverkopers.
Charing Cross Road is een doorsnee straat die in de Amsterdamse Pijp niet zou opvallen. In 1887 moest voor aanleg van de straat een deel van de sloppen van Soho worden afgebroken. De eerste antiquariaten openden er hun deuren nog voordat de aannemer klaar was met het plaveisel dat Trafalgar Square zou verbinden met Tottenham Court Road in het noorden. Om voorbijgangers te verleiden werden boekenstalletjes op de stoep gezet. Gestaag groeide Charing Cross Road uit tot literair hart van Londen, versterkt door concurrerende boekverkopers die zich in zijstraatjes vestigden.
Om hun klandizie zo goed mogelijk te kunnen bedienen, trokken de boekhandelaren door Engeland waar ze graasden in particuliere bibliotheken en collecties opkochten van overleden boekenliefhebbers. In hun winkels lagen eerste edities in met bladgoud bedrukte omslag, en kostbare werken gebonden in kalfsperkament met bladzijden op zwaar crèmekleurig papier. Zulke juweeltjes vonden gretig aftrek bij Londense bibliomanen en toeristen.
Na de Tweede Wereldoorlog, terwijl Londen druk was met het dichtgooien van bomkraters, kregen de antiquariaten op Charing Cross Road gezelschap van gespecialiseerde boekverkopers, zoals de academische boekhandels en Sportspages, dat boeken verkocht over werkelijk alle denkbare sporten. Tal van boekhandelaren gingen in de loop der tijd failliet en zagen hun plaats ingenomen door souvenirwinkels, spijkerbroeken-ramsj en ranzige videotheken.
Wereldfaam kreeg Charing Cross Road begin jaren zeventig dankzij het boek 84 Charing Cross Road, in 1987 verfilmd met Anthony Hopkins, Anne Bancroft en Judi Dench. Het boek bevat een verzameling brieven van ene Helene Hanff aan de toenmalige boekverkopers Marks’ & Co (Co stond voor Cohen). De Amerikaanse Hanff was naast schrijfster van televisieseries een verwoed boekenverzamelaar die in 1949 reageerde op een advertentie in een literatuurbijlage van een krant. Ze vroeg Marks’ & Co om boeken die ze in New York nergens kon vinden.
Haar bestelling arriveerde prompt, met een vriendelijk begeleidend briefje uit Londen van eerste bediende Frank Doel. Hanff antwoordde met een stapeltje dollars en de vermelding dat de ‘schitterende boeken’ haar van sinaasappelkistjes getimmerde boekenkast in verlegenheid brachten. Het was het begin van een twintigjarige correspondentie. De passages waarin Hanff haar nieuwe aanwinsten hartstochtelijk beschrijft bieden een kijkje in de psyche van de boekengek. ‘Ik houd het de hele dag naast me op mijn werktafel, en af en toe stop ik met typen om het aan te raken. Niet per se omdat het een eerste druk is. Ik heb gewoon nog nooit zo’n mooi boek gezien. Ik voel me haast schuldig dat ik het in mijn bezit heb. Al dat glimmende leer en bladgoud…’
Nummer 84 staat op dit moment leeg, net als in 1971, toen Hanff eindelijk de middelen had om naar Londen te reizen. Ze kwam te laat voor een ontmoeting met haar correspondentievriend. Frank Doel was twee jaar eerder plotseling overleden. De heren Marks en Cohen waren er ook niet meer. Voor 84 Charing Cross Road volgde een ratjetoe van bestemmingen, met als laatste huurder een cd-zaak. Enkeleweken geleden meldde de gemeente dat ze een restaurantvergunning voor het pand heeft afgegeven. Dat kan dan mooi concurreren met de Pizza Hut aan de overkant.
Het is een schrikbeeld voor Ian Shipley, boekverkoper op nummer 70. Hij heeft zich toegelegd op boeken over kunst. Vijftien jaar geleden nam hij het huurcontract over van een boekverkoper die met pensioen ging. Shipley’s etalage hangt vol met protestbrieven en krantenknipsels over het meest recente huurdispuut. Het kleinste winkeltje met de grootste mond. Shipley, met opgerolde hemdsmouwen en zijn halflange grijze haar achterover gekamd, produceert een wrange glimlach. ‘Twee maanden geleden hingen welgeteld acht etalages vol met dezelfde kopieën, maar mijn collega-concurrenten hebben een deal weten te bereiken. Onze contracten lopen op verschillende data af.’
Shipley betaalt voor zijn pijpenla van nog geen dertig vierkante meter tachtigduizend gulden per jaar. Exclusief onroerend-goedbelasting, goed voor nog eens vijftig procent van de huur. Elke centimeter wordt benut, het zaakje is van de vloer tot aan het plafond volgestapeld met kunstboeken. Er is nog net ruimte voor een geïmproviseerde toonbank en een open haard, waarin Shipley het vuur flink heeft opgestookt. Als om te illustreren hoezeer zijn huisbaas, de Soho Woningbouwvereniging (SHA), hem het vuur na aan de schenen heeft gelegd. Ze stelden een huurverdubbeling voor, take it or leave it. Shipley stond niet als enige voor het blok. Van islamitische boekwinkel Al Hoda, vrouwenboekhandel Silver Moon, Pordes, Any Amount of Books en Zwemmer werd 65 tot 130 procent meer huurpenningen verwacht, evenals van Smith’s sigarenhandel die dit jaar zijn honderdtwintig bestaan viert. De SHA verschool zich achter de marktwaarde van de lucratieve lokatie met Covent Garden en Soho op steenworp afstand. Voor elk vrij plekje in de straat wordt gevochten.
De boekwinkels krijgen fanmail uit binnen- en buitenland. Van liefhebbers en van schrijvers, voor wie een bezoek aan Charing Cross Road vaak het enige reisdoel is in Londen. ‘Maar straks kunnen ze hier alleen nog plastic Bobby-helmen kopen en pizza eten’, verzucht Ian Shipley.
De Londense VVV lijkt er niet mee te zitten. Wijken raken in verval en bloeien weer op, toeristen komen toch wel naar Londen. Volgens de manager van Zwemmer, Rupert Gather, verdienen de kleine boekhandels meer eer. ‘Wij zijn publiekstrekkers en hebben Charing Cross Road een internationale reputatie bezorgd.’ Blackwell’s academische boekhandel, een grote jongen die geen moeite heeft met hoge huur, sluit zich daarbij aan: ‘De diversiteit maakt deze straat aantrekkelijk voor het boekminnende publiek. Als individuele boekverkopers verdwijnen, verliezen wij ook klanten. Wij zijn geen concurrenten, maar vullen elkaar aan.’ Peter Snow, kunstschilder en vaste klant, stelt voor om Charing Cross Road tot historisch beschermd gebied uit te roepen. ‘Generaties studenten en intellectuelen hebben hier hun voetsporen liggen. Zij zochten net als ik naar inspiratie en naar de goede boeken die je nergens anders kon vinden. Waarom zouden boekverkopers elders goedkope winkelruimte moeten vinden? Je maakt Oxford en Cambridge toch ook niet met de grond gelijk, omdat het goedkoper is de universiteiten onder te brengen in nieuwe gebouwen? Charing Cross Road is een onderdeel van ons Engelse erfgoed dat voorgoed dreigt te verdwijnen.’ Voorlopig zal dat niet gebeuren. De woningbouwvereniging heeft ingebonden; de partijen hebben zich neergelegd bij ongeveer 25 procent huurverhoging voor een periode van vijf jaar. ‘We willen de boekverkopers niet uit hun winkel drijven’, zegt SHA-woordvoerder Simon Sellens. ‘De felle reacties verrasten ons, daarom hebben we onze prijs laten zakken. Maar we zijn een non-profit organisatie voor sociale woningbouw, we zijn er niet voor om kleine bedrijven te subsidiëren.’
http://www.volkskrant.nl.s48.en.wbprx.com/vk/nl/2844/Archief/archief/article/detail/529243/1999/01/23/Charing-Cross-Road-jaagt-boekverkopers-weg. dhtml
